Naasten Centraal is een van de oudste naastenorganisaties in de ggz: haar voorlopers In Perspektief en Labyrint werden begin jaren tachtig opgericht. Maar zij waren niet de enige. Over hoe en waarom de naastenbeweging in Nederland juist toen ontstond schreef historica Irene Geerts een proefschrift, waar ze op 25 oktober op promoveert.

In Perspektief was een initiatief vanuit de gereformeerde kerken, dat vanaf 1981 gelovige naasten bijelkaar bracht om elkaar te steunen in lotgenotengroepen en iets te doen aan het stigma waar zij in kerkgemeenschappen tegenaan liepen. Oprichtster Christien le Clerq kwam al vroeg in contact met Linda Horn van de stichting Pandora, die ook bezig was met het opzetten van een organisatie van en voor mantelzorgers die zochten naar informatie en steun. Dat initiatief was echter nadrukkelijk bedoeld voor alle naasten, ongeacht hun levensbeschouwing. Samen een naastenorganisatie stichten lukte daarom niet, en zo zag in 1985 naast In Perspektief de stichting Labyrint het levenslicht. 

Nagenoeg tegelijkertijd verschenen er echter nog meer naastenorganisaties op het toneel. In 1984 werd de Vereniging Ouders van Chronisch Psychotici opgericht, die later verder ging onder de naam Ypsilon; en ook de Alzheimerstichting, het huidige Alzheimer Nederland. Allemaal werden ze nog voorafgegaan door de Landelijke Stichting Ouders van Drugsverslaafden uit 1980. Dat al deze clubs binnen een periode van vijf jaar opstonden, had te maken met een combinatie van ontwikkelingen in de ggz en de tijdgeest. 

Naasten waren in de jaren zeventig buitenspel komen te staan in de ggz. De focus van hulpverleners was steeds meer komen te liggen op de cliënt, die bovendien vaak werd aangemoedigd zich los te maken van de familie. Dat had te maken met de populariteit van wetenschappelijke theorieën die het gezin, en met name de moeder, zagen als de oorzaak van ernstige psychische problemen. Daarnaast kwam er dankzij de cliëntenbeweging, die tien jaar eerder was opgestaan, wetgeving die de autonomie en privacy van cliënten beschermde. Hoe belangrijk dat ook was voor de emancipatie van cliënten, de te strikte toepassing ervan door hulpverleners maakte dat naasten ondanks de zorg die zij droegen vaak werden buitengesloten van overleg en ondersteuning. 

In een klimaat van individualisering kwam in de jaren tachtig ook de emancipatie van naasten op gang. Labyrint en In Perspektief vochten voor erkenning van hun moeilijke positie, maar altijd met respect voor de autonomie van de cliënt. Zo ontwikkelden deze organisaties al vroeg psychoeducatie. In 1997 gingen ze onder de naam Labyrint~In Perspektief alsnog samen verder, en sinds 2022 doen ze dat als Naasten Centraal. 

De ontstaansgeschiedenis van Naasten Centraal is onderdeel van een bredere geschiedenis van de naastenbeweging die centraal staat in het proefschrift Family matters, The rise of the Dutch family movement in psychiatry 1960-2000 van Irene Geerts. Ze promoveerde hierop op 25 oktober aan de Open Universiteit. Wilt u een gratis digitaal exemplaar van het proefschrift ontvangen? Stuur dan een e-mail naar Irene.

Om deze geschiedenis voor iedereen toegankelijk te maken, wil Irene haar proefschrift bewerken tot een online canon van de naastenbeweging in het Nederlands. Hiervoor is een crowdfundingactie opgezet. Wilt u helpen om deze canon mogelijk te maken? Kijk op canon sociaalwerk Nederland.